İstanbul Planlama Ajansı (İPA) Başkanı Buğra Gökce, İstanbul'da 4 kişilik bir ailenin ortalama yaşam maliyetinin 66 bin 550 liraya, ortalama kira bedelinin ise 19 bin TL'ye ulaştığına dikkat çekerek, şunları söyledi: “Asgari ücretin 17 bin TL olduğu yerde insanlar evlerinin depreme dayanıklı olmasını istiyor.” Müsait olmadığını bildiği için 30 bin TL kira ödeyip nitelikli bir konuta taşınamıyor. “Tabutunda yaşamayı kabul ediyor” dedi.
IPA Başkanı Buğra Gökce ile megakent İstanbul'u konuştuk.
DAHA KÖTÜ OLACAK
İstanbullular şu anda en çok hangi alanlarda kaygılı, en büyük sorunları neler olarak görüyorlar?
Evde de sokakta da en çok konuşulan konu ekonomi. Yurt ekonomisinde büyük bir yangın var. Ailenin önceliği tenceredir. “Eve ekmek getiremiyorum, tencerem kaynmıyor” diyor. İkinci sorun olarak ulaşımı görüyor. Deprem ise üçüncü sırada yer alıyor. Günümüzde ailelerde konuşulan dördüncü konu İsrail-Gazze savaşı, beşinci sırada ise köpek katliamı ile hayvan hakları öne çıkıyor. İstanbullular da Türkiye ekonomisinin geleceği konusunda karamsar. Ağustos ayı araştırmamıza göre İstanbulluların %31,6'sı ekonominin değişmeyeceğini düşünüyor. Yüzde 48,9'u ekonominin kötüye gideceğini düşünüyor. Kamuoyu uygulanan ekonomi politikalarının ekonomik sorunları çözeceğine inanmıyor. Ayşe Teyze bugün pazara giderse Londra'dakinden daha yüksek fiyatlarla karşılaşacak. Ayşe Teyze için ev almak artık bir hayaldir. Bir ev kiralamaya kalkarsa Barselona'nın bazı yerlerinden daha fazla kira ödeyecekti. Yeni bir evin kira bedeli ortalama 96 bin 424 lira. Geçen yıl aynı gider 63 bin 388 liraydı. Yani Ayşe Teyze'nin A'dan Z'ye her alanda sıkıntısı var. Gelir eşitsizliği arttı, hepimiz fakirleştik. Vatandaşların yüzde 33,6'sı kredi kartı borcunun yalnızca asgari tutarını ödeyebiliyor. %40,3'ü her gün yaşıyor. Her iki kişiden biri yeterli gıdaya ulaşamıyor ve porsiyonları azaltıyor.
YAŞAYAN 66 BİN 550 TL
Peki açlık ve yoksulluk artıyor mu?
İstanbul'da 2020 yılında 4 kişilik bir ailenin yaşam maliyeti 7 bin lira iken bu yıl 66 bin 550'ye yükseldi. İstanbulluların yüzde 6,5'i yani yaklaşık 1 milyon 300 bin kişi yemeksiz yatıyor. gece gündüz herhangi bir şey yemek. Yüzde 9,1'i geceleri yatağa aç giriyor. Yüzde 19,2'si maddi sıkıntılar nedeniyle evde yiyecek alamıyor. %67'si maddi yetersizlik nedeniyle sevdiği gıdayı alamıyor.
TABUTUNDA YAŞAMAYA İZİN VERİLDİ
Marmara depremi İstanbul'un kabusudur. 1999'dan bu yana geçen 25 yılda neden dönüşüme yönelik hızlı adımlar atılmadı?
İstanbullular konut sorununu çözemiyor. Ortalama kira bedeli ise 19 bin TL oldu. Asgari ücretin 17 bin TL olduğu yerde insanlar, evinin riskli olduğunu bile bile 30 bin TL kiralayıp nitelikli bir konuta taşınamıyor. Ne yazık ki insanlar öleceklerini bilseler bile tabutta yaşamaya razılar. Sorunu çözmesi gerekenlerin dışındaki kaynaklar, kurumlar ve yasa koyucular kullanıldı. Sonra belediyenin bu sorunu tek başına çözmesini bekliyorsunuz. Bunu nasıl çözecek? 1999 depreminden sonra cep telefonlarına özel iletişim vergisi getirildi. Toplanan parayla 1 milyon 300 bin 96 m2 konut yapılabilirdi. 2018 yılında imzalanan imar sözleşmesinden elde edilen gelirle 135 bin nitelikli konut yapılabildi. Bu paranın bir kısmıyla yollar inşa ettiler. Ancak bu kaynaklar afetlere karşı güçlenmek için toplanmıştır.
Ağustos 1999'dan Temmuz 2000 başına kadar olan dönemde 38 kanun ve kararname, 28 kararname, 6 yönetmelik, 17 basın açıklaması ve 9 genelge yayımlandı. Kanun no. 1999 depreminden sonra çıkarılan 4708 Yapı Denetimi Kanunu, yapı denetim süreçlerini kağıt üzerinde bıraktı ve uygulamada kiralama odaklı bir inşaat süreci devam etti. 6 Şubat 2023 depremi, yeni düzenlemelere rağmen denetim süreçlerinde yaşanan aksamalar nedeniyle binaların çökmesine neden oldu. 2001'den bu yana 8 kez şehircilik affı çıkarıldı.
GÖÇMENLER ARTTI
Yüksek maliyetler ve deprem korkusu nedeniyle İstanbul'dan göç edenlerin sayısı artıyor mu?
Araştırmamıza göre İstanbul'da yaşam maliyeti ağustos ayında geçen yılın aynı ayına göre %71,40 arttı. 2023 yılında 412 bin kişi İstanbul'a göç etti, ancak 581 bin kişi göç etti. İstanbul, depremden etkilenen illerden yaklaşık 46 bin kişinin göçünü ağırladı. Daha iyi barınma ve yaşam koşulları için İstanbul'dan göç edenlerin sayısı, gelenlere göre çok daha fazla. Bir aile üyesinin bakmakla yükümlü olduğu kişi olarak göç edenlerin sayısı, göçmenlerin sayısının yaklaşık üç katıdır. Memleketine dönmek, ev almak, emekli olmak gibi nedenlerle İstanbul'dan göç edenlerin sayısı, gelenlere göre oldukça fazla. Genellikle çalışmak için Kocaeli ve Tekirdağ'a göç ederken, emekli olanlar veya deprem nedeniyle göç edenler ise ağırlıklı olarak Ege Bölgesi'ne göç ediyor.
NÜFUS 16 MİLYON DEĞİL 20 MİLYON
İstanbul'da yaşayan göçmen sayısında durum nedir?
İçişleri Bakanlığı Göç İdaresi Başkanlığı verilerine göre İstanbul'da 530 bin 547 geçici koruma statüsündeki yabancı ve 549 bin 220 oturma izni sahibi yabancı yaşıyor. En az 397 bin 550 yabancı vatandaşlık aldı. İstanbul İl Göç Müdürlüğü'nden yapılan açıklamaya göre, yabancı nüfusun ilçe nüfusunun yüzde 20'sine ulaştığı ilçeler (Avcılar, Bağcılar, Bahçelievler, Başakşehir, Esenler, Esenyurt, Fatih, Küçükçekmece, Sultangazi, Zeytinburnu) yabancı yeni konutlara kapatıldı. Bu ilçelerin yalnızca yüzde 20'sinin nüfusu bir milyonu aştı. Bugün İSKİ 16 milyon değil, 20 milyon insana su sağlıyor. Turistleri ve yabancı sezonluk bilet sahiplerini de katarsanız İstanbul'da 2-2,5 milyon yabancının olduğu ortaya çıkıyor. Sadece İstanbul'daki yabancı nüfus Arnavutluk nüfusundan fazladır. Bu kadar büyük bir nüfus akınının gerektirdiği altyapı çok kısa sürede sağlanamayacağı gibi, bu nüfusun ihtiyaç duyduğu barınma, gıda gibi temel ürünler de aynı oranda artmayacaktır. Bu nüfus altyapınızın tamamından yararlanıyor ancak şehrin nüfusu arasında görünmediği için bütçeden yeterli kaynak alamıyorsunuz.
60 KİŞİLİK EKİP
İPA nasıl bir ekiple çalışıyor, gelecek hedefleriniz neler?
Türkiye'de gerçek verilere ulaşmak neredeyse imkansız. Bu noktada İstanbul verilerini üreten IPA devreye giriyor. İstatistikçilerimizin, araştırmacılarımızın, şehir planlamacılarımızın, sosyologlarımızın ve diğer şehir uzmanlarımızın sıkı çalışması bu araştırmanın arkasındaki ana güçtür. Vizyon 2050 stratejik belgesi etrafında modellenen, tüm IPA birimlerinin entegre çalıştığı bir yapımız var. İPA'da 60 kişilik bir ekip faaliyet gösteriyor. Şehir planlamacıları, sosyologlar, istatistikçiler, tasarımcılar ve daha birçok farklı alanda uzmanlarımız var. İstanbulluları etkileyen her konuda katılımcı süreçler yürüterek İstanbulluları sürece dahil ediyoruz. Şu anda İstanbul'da 500'ün üzerinde akademisyen ve 5 binin üzerinde gençle iletişim halindeyiz.